อยากจะลองเล่น NLTK กับข้อมูลภาษาไทยดู คิดไปคิดมา เอาข้อมูลจาก foosci.com มาลองดูละกัน เขาเปิดให้ใช้ เป็น ครีเอทีฟคอมมอนส์ แสดงที่มา-อนุญาตแบบเดียวกัน (CC by-sa)

แต่ไม่อยากไปดึงมาเอง ขี้เกียจ เห็นว่าโครงการโรตี (อัลฟ่า) โดย Opendream ดูดบล็อกไทยจำนวนหนึ่งมาเก็บไว้ได้ระยะหนึ่งแล้ว เพื่อใช้ในการแนะนำลิงก์ (ดูตัวอย่างที่ keng.ws ที่ท้ายแต่ละโพสต์) ก็เลยเอาจากตรงนั้นมาใช้ละกัน

ข้อมูลที่มีเป็น XML ที่ dump มาจาก MySQL เราก็เขียนสคริปต์ก๊อก ๆ แก๊ก ๆ ดึงเฉพาะที่อยากได้ออกมา ด้วย xml.etree.cElementTree (ตอนแรกใช้ ElementTree แตน ๆ แต่อืดเกิน เนื่องจากแฟ้มมันใหญ่)
เอา HTML tags ออกด้วย Beautiful Soup แล้วตัดคำด้วย python-libthai ตัดประโยคแบบถึก ๆ ด้วย .split(‘\n’) จะได้ข้อมูลออกมาหน้าตาประมาณนี้ (จะเห็นว่าข้อมูลมันไม่ได้สมบูรณ์มาก มีแท็ก HTML โผล่มาด้วย-อันนี้เป็นที่ข้อมูลป้อนเข้าที่ dump มา) :

<?xml version="1.0" encoding="utf-8"?>
<roti>
  <entry id="4947" url="http://www.foosci.com/node/401" ...>
    <tags> <tag>LHC</tag> <tag>quantum physics</tag> ... </tags>
    <title> <w>บิดา</w> <w>ของ</w> <w>อนุภาค</w> ... </title>
    <content>
      <s> <w>p</w> <w>นัก</w> <w>วิทยาศาสตร์</w> ... </s>
      <s> <w>pcenter</w> <w space="1"> </w> <w>ภาพ</w> ... </s>
      ...
    </content>
  </entry>
  <entry>
    ...
</roti>

ใน w คือ คำ, ใน s คือ ประโยค

ดาวน์โหลดข้อมูล : foosci-20090424.tar.bz2 (สัญญาอนุญาต CC by-sa เช่นเดียวกับเนื้อหาใน foosci.com)
ข้างในจะมีสองแฟ้ม foosci00.xml และ foosci01.xml ให้ก๊อปปี้ไปใส่ในไดเรกทอรีข้อมูลของ NLTK (NLTK_DATA) $NLTK_DATA/corpora/rotibc ตัวโมดูลที่จะพูดถึงต่อจากนี้จะวิ่งมาหาที่ตำแหน่งนี้

ได้ข้อมูลมาแล้ว จะเอาเข้าไปใช้ใน NLTK ยังไง ? ก็ต้องเขียนตัว corpus reader ขึ้นมาก่อน ซึ่งกรณนี้ เราจะทำต่อมาจาก XMLCorpusReader (เรียกว่า inherit ไหม?) โดยไอเดียไม่มีอะไรมาก ก็ implement ตัวฟังก์ชั่น .words() เพื่อส่งกลับรายการคำ และฟังก์ชั่น .sents() เพื่อส่งกลับรายการประโยค โดยดูตัวอย่างจาก BNCCorpusReader

ที่ต้องทำเพิ่มเติมก็คือ สร้างแฟ้ม __init__.py ใส่ไว้ใน package เพื่อที่ว่าตอนโหลด มันจะได้โหลดเอาตัวข้อมูลขึ้นมาให้เราอัตโนมัติเลย (ซึ่งไม่ต้องกลัวอึด เพราะว่าโหลดแบบ lazy คือยังไม่ได้โหลดข้อมูลจริง ๆ จนกว่าจะใช้)

ตอนทำ __init__.py นี้ ทำให้รู้ว่า ทุกไดเรกทอรีที่เราจะใส่โมดูลอะไรลงไป จะต้องมีแฟ้มนี้ ไม่งั้นตอน build มันจะไม่นับไดเรกทอรีนั้นเป็น package จะข้ามไป เพราะงั้นถึงไม่ได้จะโหลดจะทำอะไร ก็ต้องใส่แฟ้มว่าง ๆ ไว้ (ดูเอกสาร Python Tutorial – Modules)

ใน __init__.py ไม่มีอะไรมาก แค่โหลดข้อมูลเฉย ๆ :
foosci = LazyCorpusLoader('rotibc', RotiCorpusReader, r'foosci\d+\.xml')

ดาวน์โหลดแพคเกจ roti.corpus : rotibc-0.1.tar.gz
แตกออกมาแล้ว ก็ลงด้วยคำสั่ง :
sudo python setup.py install
(ดูวิธีสร้าง setup.py มาจากเอกสาร Distutils – Creating a Source Distribution)

โอเค ครบละ ข้อมูล โปรแกรมอ่าน คราวนี้มาเล่นกัน ลองใน interpreter shell ของ Python ก็ได้

>>> from roti.corpus import foosci
>>> foosci.fileids() #แสดงรายชื่อแฟ้มในคลังข้อความ
['foosci00.xml', 'foosci01.xml']
>>> foosci.words() #แสดงรายการคำ
['p', u'\u0e19\u0e31\u0e01', ...]
>>> for w in foosci.words()[0:5]: #พิมพ์คำจากรายการ ตำแหน่ง 0-5
...     print w,
...
p นัก วิทยาศาสตร์ อังกฤษ ที่
>>>
>>> foosci.sents() #แสดงรายการประโยค
[['p', u'\u0e19\u0e31\u0e01', ...],
['pcenterimg', ' ', 'src=http://', ...], ...]
>>>

จะเห็นว่า เราพอจะเล่นอะไรกับมันได้ละ ถ้าจะเล่นมากกว่านี้ ลองดูตัวอย่างที่ Getting Started (NLTK)

ตัวอย่างหนึ่งจาก NLTK Book บทที่ 2 Accessing Text Corpora and Lexical Resources เขาลองเล่นกับ conditional frequency distribution เอามาสร้างประโยคมั่ว ๆ เล่น จากโมเดลไบแกรม ด้วยโค้ดด้านล่างนี้ :

def generate_model(cfdist, word, num=15):
    for i in range(num):
        print word,
        word = cfdist[word].max()

words = foosci.words()
bigrams = nltk.bigrams(words)
cfd = nltk.ConditionalFreqDist(bigrams)

ลองใส่คำอะไรสักคำให้มันดู มันจะสร้างประโยคมาให้

>>> generate_model(cfd, u'คอมพิวเตอร์')
คอมพิวเตอร์ ที่ มี ความ เสี่ยง มะเร็ง เต้า นม   href=http:// www. physorg. com/ ~r/ foosci/

การสร้างประโยคนั้น generate_model() ใช้วิธีเลือกเอาคำที่น่าจะเกิดต่อจากคำข้างหน้ามากที่สุด มาเรียงต่อกัน

ลองเล่นต่ออีกนิดหน่อยกับติวอันนี้ Working with corpora: Character Ngrams

ถ้ามีคลังข้อความที่น่ารัก ๆ กว่านี้ ก็น่าจะใช้ NLTK นี้ไปใช้เรียนสอน NLP หรือภาษาศาสตร์คลังข้อมูลง่าย ๆ ได้

ปัญหาอย่างนึงที่เจอตอนนี้คือ nltk.text.Text() ใช้กับ unicode ไม่ได้ คือมันจะพยายามแปลงข้อความไปเป็น ascii ซึ่งแปลงไม่ได้ แล้วก็จะตาย nltk.text.Text() นี่มีฟังก์ชั่นน่าใช้สำหรับการเรียนรู้เรื่องภาษาศาสตร์เยอะพอดู เช่น .concordance() .collocations() .similar()

<อัปเดต 2009.04.25> ใช้กับ nltk.Text() ได้แล้ว (แก้ตามคำแนะนำจากเมลกลุ่ม nltk-users) โดยต้องให้คำใน list เป็น str (“”) ที่ encode ด้วย utf-8 แทนที่จะใส่เป็นสตริงแบบ unicode (u””) ทำได้โดยแก้สองฟังก์ชั่น _elt_to_words() และ _elt_to_sents() ในแฟ้ม roti/corpus/rotibc.py ตรง .append(w.text) ให้เป็น.append(w.text.encode("utf-8", "replace")) เดี๋ยวจะปรับตัวแพคเกจใหม่ </อัปเดต>

ลองเล่นดูครับ เอาไปโมต่อตามสบาย โค้ดทั้งหมดเป็น public domain

ใช้ NLTK แล้วพบปัญหา คุยกับผู้ใช้รายอื่น ๆ ได้ที่เมลกลุ่ม nltk-users หรือถ้าอยากคุยกับคนไทย ลองกลุ่ม THLTA

---

แถม : Open License และคลังข้อมูลภาษา

ในงาน NAC 2009 โดยสวทช.ที่ผ่านมา ได้มีโอกาสแลกเปลี่ยนประเด็น open content, open license และ คลังข้อมูลภาษา กับคนในวงการ NLP จำนวนหนึ่ง ซึ่งก็มีความคิดเห็นหลาย ๆ อย่าง หลาย ๆ มุมก้นไป

เกือบทุกคนเห็นด้วยว่า เป็นเรื่องสำคัญที่ควรจะมีอะไรที่มันแชร์กันได้ ที่มัน open แต่ความหมายของคำว่า open สำหรับแต่ละคนก็ดูจะไม่เท่ากัน บางคนบอกว่า คลังอันนั้นอันนี้ฟรี ตัวนั้นตัวนี้โอเพ่นซอร์ส แต่พอไปดูเอาจริง ๆ ในรายละเอียด ก็พบว่า จำเป็นต้องลงทะเบียนก่อนบ้างหรือไม่ได้อัปเดตนานแล้วบ้าง (พจนานุกรม Lexitron) หรือลิงก์ดาวน์โหลดหายไปบ้าง (ORCHID Corpus – ดาวน์โหลดได้ที่ backup site) หรือก่อนหน้านี้เรื่องของฟอนต์หลาย ๆ ตัว ที่เอามาใช้ได้ฟรี แต่ไม่รู้ว่าจะโมได้ไหม redistribute ได้ไหม

ความเห็นของผมก็คือ จะเปิดหรือจะปิด อย่างไรก็ได้ เป็นสิทธิของเจ้าของข้อมูลที่เขาลงแรงลงเวลาไป
แต่ถ้าจะบอกว่าเปิด ก็ขอให้บอกให้ชัดเจนหน่อย ว่าในเงื่อนไขอะไร แล้วจะเอามาใช้จริง ๆ ได้ยังไง การบอกว่า เปิด เฉย ๆ โดยไม่ได้ให้รายละเอียดอะไรเลย ในทางปฏิบัติก็แทบจะเหมือนการไม่เปิด หน้า การแลกเปลี่ยนทรัพยากรและเครื่องมือ ที่ THLTA ก็อาจจะเป็นความพยายามหนึ่งที่จะทำให้เรื่องพวกนี้เคลียร์

สิ่งที่ผมคิดว่าน่าสนใจ และเป็นคุณสมบัติสำคัญของ open licenses ทั้งหลาย ไม่ว่าจะเป็น copyleft, GNU หรือ Creative Commons ก็คือ การไม่ต้องขออนุญาต ผมคิดว่าการไม่ต้องขออนุญาตนี้ทำให้ ข้อมูล โค้ด ไอเดีย ต่าง ๆ มันไหลเวียนได้อย่างอิสระ-ทันที ใครอยากจะเล่นอะไรก็เอา เต็มที่ ตามเงื่อนไขที่ประกาศไว้ชัดเจนล่วงหน้า ไม่ต้องรอไปรอมา ไม่ต้องตกอยู่ในภาวะไม่แน่ใจ

ซึ่งจริง ๆ แล้วเรื่องของความชัดเจนนี้ แม้จะเป็น closed content, closed source หรืออะไรก็ตาม ก็สามารถจะชัดเจนเรื่องนี้ได้ เพียงประกาศให้ชัดเจน — ไม่ใช่แค่บอกเฉย ๆ ว่า เปิด แล้วก็ทิ้งให้งง ให้เดาใจกันเล่น ๆ ว่า ตกลงจะเปิดแบบไหน เปิดยังไง

technorati tags: NLTK, corpus linguistics, Thai, Python